The Mediterranean Islands find their language in music

Until recently, artists in both countries also found themselves on the periphery of larger linguistic spaces, especially musicians either playing folklore or seeking fame and recognition abroad. Greek-speaking Cypriots became a significant percentage of musical artists, composers and performers in Greece, to the point that Greeks often joke of this over-representation. Turkish-speaking Cypriots have had to find their own outlet in Turkey. The Maltese migrate to the UK, or to some extent Italy, or even further afield to the US, Canada and Australia.

Perhaps not coincidentally, both countries are also prominent in the Eurovision Song Contest, often competing with power ballads in English that put them on the map, even if not quite on the top just yet. But Cypriot and Maltese musicians have been finding a different musical language—and not just in a manner of speaking. Artists are diving into traditional music and —most importantly—reviving and at times reinventing the use of their spoken language. 

The languages and dialects on these islands are distinct. Cypriot Greek and Cypriot Turkish are distinct from the mainland languages, combining vocabulary and sounds from each other and from Italian, old French, Arabic and English, while Maltese is a unique language related to Arabic that borrows heavily from Italian.

The revival of Cypriot Greek in Cypriot music has brought with it a revival in music that was relevant to mainstream audiences interested in Greek music. The most prominent, earlier example was that of Mike Hadjimichael, who in the 1990s came to be known by the moniker Haji Mike when he started releasing reggae and later dub poetry. In his pieces, Haji Mike utilised tropes from folk music, and mixed Cypriot Greek and English in humorous and fresh lyrics. He was the first Cypriot artist to become a household name and a constant presence in 90s TV and radio with modern music.

The growth of a Cypriot musical scene has been slow and uneven, and only recently started breaking back into the mainstream. Today, Cypriot neo-rebetika band Trio Tekke combine reggae and the unique sound of the rebetiko, known as the “Greek blues”, and the band Monsieur Doumani experiments with Cypriot folk music, recasting traditional music in a new light by using traditional organs. Their work found a place in the global world music scene and was awarded with the Best Group Award in the Songlines Music Awards of 2019.

Several hip hop and rap acts are also using the dialects, such as the politically combative artist Julio who has been working exclusively with the Greek Cypriot dialect. Musician Christos Kypri has adapted Mexican popular music with humorous and earnest Cypriot lyrics. Cypriot rappers especially have tapped into the tradition of the tsiattista, a form of improvised poetic duelling, made up on the spot by the most skilled self-taught artists. Tsiattista is a tradition of festivals and celebration, and is rooted in friendly teasing and bawdy wit—not unlike a rap battle.

The new bands bringing Cypriot music out of the shadows are breeding out of a small but active group of musicians meeting, creating and producing in the growing scene of Cypriot music festivals. These festivals are popping up in villages around Cyprus, bringing life and activity to areas that were previously abandoned by youth over time due to urbanisation. The festivals embrace much more than just music with dance performances, fine and traditional arts, animation, workshops and seminars all blend in unique experiences.

It is no coincidence that these festivals tend to explore traditional arts and expressions of creativity, which dovetail into the renewed interest in the Cypriot Greek dialect. This is especially true for festivals such as Fengaros, which has been attracting international alternative artists (spawned by Louvana Records, the country’s most active music label) and the Xarkis Festival.

Many acts have been coming together in the island’s progressive, leftist movements, with artists using the dialect to criticise nationalism and speak out against injustice and environmental degradation. Recent protests against the government’s inaction over climate change and anti-capitalist festivals have brought together a lot of the artists mentioned above with Turkish Cypriots musicians, such as the reggae band Bunfyah.

Maltese traditional culture is reminiscent of Cyprus, but with stronger Italian and Arabic influences. It is probably no accident that Maltese traditional Għana music also has improvised poetic duelling called spirtu pront. The skill required here is not just for rhythm and ideas but using the Maltese language in creative ways.

Maltese artists have leaned into their language in modern music as well, after years of mainly listening to either traditional music or English-language or Italian artists. Alternative band Brikkuni, has been active since 2008 and a prominent presence in the country’s music scene. Their unique lyrics and professional production values have rekindled an interest in using the country’s language for modern music. 

Also singing in Maltese are blues and progressive rock band Mistura, active since 2012, the Travellers, a pop band hailing from the country’s second island, Gozo, and the alternative band Brodu. Rapper Digby uses bold lyrics in Maltese to engage issues like drugs and migration. The band Etnika brought traditional Maltese instruments into modern music and tries to revive old instruments and sounds that have been forgotten, such as the flejguta (a cane flute) and the tanbur drum. The duo Kafena also uses Maltese lyrics to touch on contemporary issues.

Malta and Cyprus entered modernity as colonies, and have been constantly negotiating their identity ever since. They sit in the same sea, attracting influences from the Middle East, North Africa and Europe—the West and the East. Geography has made them relatives to each other and to their Mediterranean region, but kept them apart from their political family.

Now artists in these two countries are breaking out by breaking inwards, mining the depth of their languages and traditions and pulling diverse musical influences from around the world, sharing them through the digital infrastructure of the 21st century. Artists no longer have to travel and migrate to other cultural centres, but can become their own.

This piece owes a lot to the help and input of Mirjana Batinic on the culture and music of Malta.

Δύο νησιά στη Μεσόγειο βρίσκουν τις γλώσσες τους στη μουσική

 Οι γλώσσες της Κύπρου και της Μάλτας αναβιώνουν χάρη σε ντόπιους καλλιτέχνες και φεστιβάλ. Οι καλλιτέχνες ανακαλύπτουν ξανά την παράδοση, χρησιμοποιούν τη γλώσσα για να αγγίξουν πολιτικά ζητήματα, και αποκτούν παρουσία στο εξωτερικό.

Τα νησιά της Κύπρου και της Μάλτας βρίσκονται αγκυροβολημένα στην άκρη της Ευρώπης. Είναι στο σταυροδρόμι της Ευρώπης, της Βορείου Αφρικής και της Μέσης Ανατολής, όμως για χρόνια βρίσκονταν στο περιθώριο των μεγάλων αλλαγών στην Ευρωπαϊκή κουλτούρα και κοινωνία.

Οι καλλιτέχνες και στις δύο αυτές χώρες ήταν, μέχρι πρόσφατα, στην περιφέρεια μεγαλύτερων πολιτισμικών χώρων. Αυτό ίσχυε ιδιαίτερα για τους μουσικούς, οι οποίοι επέλεγαν τελικά ή να επικεντρωθούν στην παράδοση ή αναζητήσουν φήμη και αναγνώριση στο εξωτερικό. Στην Ελλάδα, πολλοί μουσικοί, συνθέτες και τραγουδοποιοί είναι Ελληνοκύπριοι. Οι Τουρκοκύπριοι καλλιτέχνες αναζήτησαν τη δική τους τύχη στη γειτονική Τουρκία. Οι Μαλτέζοι από την άλλη τείνουν να μεταναστεύουν στο Ηνωμένο Βασίλειο, σε κάποιο βαθμό στην Ιταλία, αλλά και εκτός Ευρώπης, στις ΗΠΑ, τον Καναδά και την Αυστραλία.

Δεν είναι ίσως λοιπόν σύμπτωση το ότι και οι δύο χώρες δίνουν δυναμικά το παρόν τους στον Διαγωνισμό Τραγουδιού της Eurovision, πολλές φορές με μπαλάντες στα Αγγλικά που τραβούν την προσοχή αλλά δεν τους έχουν χαρίσει ακόμα την νίκη. Όμως τελευταία οι Κύπριοι και οι Μαλτέζοι βρίσκουν μια διαφορετική μουσική γλώσσα – στην κυριολεξία – εμβαθύνοντας στην παραδοσιακή τους μουσική και δίνοντας νέα ζωή και νόημα στη χρήση της γλώσσας που μιλούν στην καθημερινότητά τους.

Οι γλώσσες και οι διάλεκτοι των νησιών αυτών έχουν ξεχωριστά, μοναδικά στοιχεία. Τα κυπριακά Ελληνικά και τα κυπριακά Τουρκικά διαφέρουν από τις τις γλώσσες που μιλιούνται σε Ελλάδα και την Τουρκία, καθώς συνδυάζουν λέξεις και ήχους η μια από την άλλη, καθώς και από τα Ιταλικά, τα μεσαιωνικά Γαλλικά, τα Αραβικά και ακόμα και τα Αγγλικά. Τα Μαλτέζικα είναι μια εντελώς μοναδική γλώσσα συγγενική με τα Αραβικά και με πολλούς δανεισμούς από τα Ιταλικά.

Η αναβίωση της κυπριακής διαλέκτου στην κυπριακή μουσική έφερε μαζί της και την αναβίωση της μουσικής παραγωγής, αγγίζοντας και το mainstream κοινό που είχε συνηθίσει μόνο την ελληνική μουσική. Το κυριότερο, και πιο πρώιμο, παράδειγμα είναι αυτό του Μιχάλη Χατζημιχαήλ, ο οποίος έγινε γνωστός τη δεκαετία του 1990 με το όνομα Haji Mike και τα reggae κομμάτια του που αργότερα εξελίχθηκαν σε dub poetry. Ο Haji Mike συνδύασε μοτίβα και θέματα από την παραδοσιακή μουσική της Κύπρου με τη reggae, αναμιγνύοντας κυπριακά Ελληνικά και Αγγλικά στους χιουμοριστικούς στίχους του. Ήταν ο πρώτος αμιγώς Κύπριος καλλιτέχνης με μια μοντέρνα προσέγγιση που έγινε γνωστός σε όλους και του οποίου τα βίντεο και τα τραγούδια έπαιζαν συνεχώς στο ραδιόφωνο και την τηλεόραση της εποχής.

Όμως η ανάπτυξη μιας Κυπριακής, σύγχρονης μουσικής σκηνής συνεχίστηκε αργά, και μόλις πρόσφατα άρχισε ξανά να αφορά ένα ευρύ κοινό. Σήμερα το νέο-ρεμπέτικο συγκρότημα Τρίο Τεκκέ συνδυάζει την reggae με τον μοναδικό ήχο του ρεμπέτικου. Οι Monsieur Doumani πειραματίζονται με την κυπριακή παραδοσιακή μουσική και της δίνουν νέες μορφές αξιοποιώντας παραδοσιακά όργανα. Η δουλειά τους μάλιστα αναγνωρίστηκε και στην παγκόσμια σκηνή της world music, με το συγκρότημα να βραβεύεται με το Best Group Award των Songlines Music Awards το 2019.

Τις διαλέκτους της Κύπρου χρησιμοποιούν και αρκετοί καλλιτέχνες και ομάδες χιπ χοπ και ραπ. Ένας από αυτούς είναι ο πολιτικά αιχμηρός ράπερ Julio ο οποίος χρησιμοποιεί αποκλειστικά τα κυπριακά. Ο μουσικός Χρίστος Κυπρή από την άλλη προσαρμόζει Μεξικανική λαϊκή μουσική προσθέτοντας της χιουμοριστικούς, καλογραμμένους κυπριακούς στίχους. Ειδικά οι Κύπριοι ράπερ θυμίζουν την παράδοση των τσιαττιστών, μια μορφή αυτοσχέδιας ποιητικής μονομαχίας. Τα τσιαττιστά τραγουδιούνται στις γιορτές και τα πανηγύρια, και είναι γεμάτα με φιλικά παράδειγμα και τολμηρά αστεία, θυμίζοντας rap battle.

Τα νέα συγκροτήματα και καλλιτέχνες που φέρνουν την Κυπριακή μουσική στο προσκήνιο προκύπτουν από τη δουλειά μιας μικρής αλλά ενεργής ομάδας μουσικών που συναντιούνται και συνεργάζονται μεταξύ άλλων και στα όλο και περισσότερα μουσικά φεστιβάλ σε χωριά σε όλη την Κύπρο. Τα φεστιβάλ φέρνουν ξανά ζωή και ενέργεια σε κοινότητες που με το πέρασμα των δεκαετιών είχαν εγκαταλειφθεί από τις πιο νέες γενιές για την ζωή της πόλης. Και πλέον τα φεστιβάλ αυτά αφορούν όχι μόνο τη μουσική, αλλά και παραστάσεις χορού, παραδοσιακή και σύγχρονη τέχνη, animation, εργαστήρια και σεμινάρια.

Δεν αποτελεί μάλλον σύμπτωση το ότι αυτά τα φεστιβάλ τείνουν να αγγίζουν και μια προσπάθεια επιστροφής στην παράδοση, κάτι που έρχεται να ταιριάξει με το αυξανόμενο ενδιαφέρον των καλλιτεχνών για την κυπριακή διάλεκτο. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι το φεστιβάλ Φέγγαρος, το οποίο φέρνει στην Κύπρο μουσικούς από όλο τον κόσμο (διοργανώνεται από την Louvana Records, την πιο ενεργή αυτή τη στιγμή δισκογραφική στη χώρα) και το φεστιβάλ Xarkis.

Πολλούς από τους νέους καλλιτέχνες έρχονται από τα προοδευτικά και αριστερά κινήματα του νησιού – καθόλου τυχαία, η διάλεκτος γίνεται εργαλείο για κριτική κατά τον εθνικισμό αλλά και εναντίον της κοινωνικής αδικίας και της καταστροφής του περιβάλλοντος. Πολλοί από τους καλλιτέχνες που αναφέραμε και πολλοί άλλοι συμμετείχαν σε πρόσφατες διαμαρτυρίες κατά την απραξία της κυβέρνησης σε σχέση με την κλιματική αλλαγή, και σε αντικαπιταλιστικά φεστιβάλ. Τέτοιες εκδηλώσεις φέρνουν και συνεργασίες Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων μουσικών, όπως η συμμετοχή του reggae συγκροτήματος Bunfyah σε πρόσφατες εκδηλώσεις.

Η Μαλτέζικη παραδοσιακή μουσική θυμίζει κάπως την Κύπρο, όμως είναι ένα άλλο είδος με ισχυρότερες Ιταλικές και Αραβικές επιρροές. Δεν είναι όμως μάλλον τυχαίο πως και και στην παραδοσιακή μουσική Għana υπάρχει η τέχνη του αυτοσχεδιασμού με το όνομα spirtu pront. Ο τραγουδιστής εδώ καλείται όχι μόνο να παίξει με τον ρυθμό και με τις ιδέες, αλλά να παίξει και με την ίδια την Μαλτέζικη γλώσσα.

Μετά από χρόνια όπου οι περισσότερες επιλογές αφορούσαν στίχους στα Αγγλικά και μουσική από την Ιταλία, οι Μαλτέζοι καλλιτέχνες αξιοποιούν πλέον και αυτοί την γλώσσα τους για να δημιουργήσουν σύγχρονη μουσική. Το εναλλακτικό συγκρότημα Brikkuni είναι μια κυρίαρχη παρουσία στην μουσική σκηνή της χώρας από το 2008. Οι έξυπνοι στίχοι τους και η προσεγμένη παραγωγή των δίσκων τους έχουν επαναφέρει το ενδιαφέρον του κοινού αλλά και των καλλιτεχνών για την Μαλτέζικη γλώσσα.

Στα Μαλτέζικα τραγουδούν ακόμα το συγκρότημα blues και progressive rock Mistura από το 2012, αλλά και η ποπ μπάντα The Travellers, από το δεύτερο νησί της χώρας, το Γκόζο, καθώς και η εναλλακτική μπάντα Brodu. Ο ράπερ Digby τραγουδά για θέματα όπως τα ναρκωτικά και τη μετανάστευση στα μαλτέζικα. Και το συγκρότημα Etnika επανέφερε παραδοσιακά όργανα και ήχους της Μάλτας στη σύγχρονη μουσική της χώρας, όπως το flejguta (φλογέρα) και το τύμπανο tanbur. Το δίδυμο Kafena επίσης γράφει σύγχρονους στίχους στη γλώσσα της χώρας.

Η Μάλτα και η Κύπρος μπήκαν στην νεωτερικότητα ως αποικίες, και έκτοτε αναζητούν και διαπραγματεύονται την ταυτότητά τους. Βρίσκονται στην ίδια γεωγραφική περιοχή, αντλώντας επιρροές από τη Μέση Ανατολή, τη Βόρεια Αφρική και την Ευρώπη, από την Δύση και την Ανατολή. Λόγω της γεωγραφίας, είναι συγγενικοί λαοί μεταξύ τους και με τη Μεσόγειο, όμως λόγω της γεωγραφίας βρίσκονται ταυτόχρονα μακριά από την πολιτική οικογένεια που επέλεξαν.

Πλέον καλλιτέχνες και στις δύο χώρες βγαίνουν προς τα έξω αναζητώντας ιδέες από τις δικές τους γλώσσες και παραδόσεις, και συνδυάζοντας διάσπαρτες μουσικές επιρροές από όλο τον κόσμο – και τις μοιράζονται μέσω της ψηφιακής «υποδομής» του 21ου αιώνα. Δεν χρειάζεται πλέον να μεταναστεύσουν σε άλλα πολιτισμικά κέντρα, αλλά μπορούν να τα δημιουργήσουν εκεί που βρίσκονται.

Ευχαριστίες στην Mirjana Batinic για την πολύτιμη βοήθειά της με το κομμάτι του άρθρου που αφορά την κουλτούρα και τη μουσική της Μάλτας.